Սազ

Սազ, լարային կսմիթային նվագարան։ Տարածված է Կովկասում^[1], Մերձավոր Արևելքում։ Գոյություն ունեն սազի մենակատարային, անսամբլային մեծ ու փոքր տեսակներ, որոնք համապատասխանաբար, ունեն տարբեր թվով մետաղե լարեր՝ 4-10^[2]: Սազը սիրված նվագարան է հատկապես գուսանների ու աշուղների շրջանում, հնագույն ծագում ունի: Ըստ երաժիշտ-ֆոլկլորագետ Սպիրիդոն Մելիքյանի՝ «տնետուն ման եկող աշուղները սազով ու թամբուրով փառաբանում էին իրենց նախնյաց հերոսներին^[3]: Աշուղական սազը սեփական երգին նվագակցող նվագարան է, որտեղ երգը բնորոշվում է ազատ հանկարծաբանական (իմպրովիզացիոն) ոճով, իսկ սազի նվագակցությունը՝ մեղեդիական զարգացման հարուստ զարդախաղերով: Տանձաձև իրանը (թթենուց կամ ընկուզենուց) ծածկված է բարակ կափարիչով, որի վրա կան ձայնադարձիչ անցքեր, կոթին զետեղված են փարդաներ։ Լարերը մետաղյա՝ բաժանված են 3 կամ 4 երկանդամ կամ եռանդամ ունիսոն խմբերի։ Առաջին խումբը մեղեդիական նշանակում ունի, 2-րդը՝ ձայնառության, 3-րդը՝ լրացուցիչ ներդաշնակային, մասամբ էլ մեղեդիական։ Լարվածքը սովորաբար կվարտա-կվինտային է, փարդաների օգնությամբ ստացվող հնչյունաշարը, որպես կանոն, դիատոնիկ։ Նվագում են ոսկրյա կամ եղջյուրյա կնտնտոցով՝ հարվածելով բոլոր լարերին միաժամանակ, ուստի մեղեդին շարունակ ուղեկցվում է ներդաշնակային գունեղ ֆոնով։ Տեմբրը զնգուն է, բայց փափուկ։ Հայաստանում սազն առավելապես աշուղական նվագարան է, իր երգեցողությանը սազով է նվագակցել, օրինակ Շիրինը։ 1925 թվականին Վ․ Բանին իր Արևելյան սիմֆոնիկ նվագախմբի համար ստեղծել էր սազերի ընտանիք՝ ջուռա, չոնգուր, սազ-բարիտոն և բաս (ներկայումս գործածական չէ)։ Սազերի ունիսոն խումբը կիրառվել է Թաթուլ Ալթունյանի ղեկավարած Հայկական ժողովրդական երգի ու պարի պետական անսամբլում (մինչև 1957 թվականը)։ Սազը հիշատակված է «Սասունցի Դավիթ» էպոսում։

Սազի ձայնը մաքուր է ու զրնգուն, սակայն մեղմ ու թույլ, ուստիև ժամանակակից անսամբլներում այդ նվագարանը փոխարինվել է առավել հնչեղ քանոնով:

Քամանչա

Կարսում այս նվագարանն անվանում էին ճանուր: Ագուլիսում և նրա շրջակայքում ասել են «ճնկըռ», բայց ամենից շատ այն հայտնի է քամանչա անունով: «Քամանչա» անվանումը համարվում է պարսկական կամ արաբական: 7-րդ դարում, երբ արաբներն արշավում են Հայաստան, ապա գրավում այն, չկարողանալով ազդել տեղի մշակույթի վրա, ընդունեցին հայ մշակույթի դրսևորումները: Սովորաբար այդպես է լինում, որ գրավյալների մշակույթը գերազանցում է գրավողների մշակույթին: Այսպիսով, արաբներն ազդեցություն ունեցան միայն մի շարք նվագարանների անվանափոխության գործում: Օրինակ ջնարը կամ վինը հնագույն ժամանակներից հայտնի էր Հայաստանում և ուներ լայն գործածություն: Այդ մասին հիշատակություն կա նաև Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմության» մեջ: Անցնելով պատմական ճանապարհ, ջնարն անվանափոխվեց՝ ստանալով «սազ» անունը, որով էլ հասավ մեր օրերը: «Քամանչա» բառը թարգմանաբար նշանակում է քնար՝ ոտքի վրա: Մի կողմ թողնելով գործիքի ծագումնաբանության խնդիրը, առավել կարևոր է, թե տվյալ նվագարանն ինչ ինքնատիպ բովանդակություն և զարգացում է ունեցել որևէ ժողովրդի մշակութային կյանքում, և թե ինչպես է զարգացրել այն տվյալ ժողովուրդը:

903.

ա)1/143, 1/142, 1/24, 1/16, 1/14, 1/9

բ)1/8, 1/9, 1/12, 1/16, 1/216, 1/220

905.

1)Քանի կմ անցավ մարդատար ավտոմեքենան:

240:3=80կմ

2)Քանի կմ անցավ բեռնատարը:

240:4=60կմ

3)Քանի կմ մնաց անցնելու մարդատար ավտոմեքենային:

240-80=160կմ

4)Քանի կմ մնաց անցնելու բեռնատարին:

240-60=180կմ

Պատ.160կմ, 180կմ

921.

Կոտորակի մեջ գիծն անվանու են կոտորակի գիծ:

Կոտորակի գծից վերև գրված թիվն անվանում են համարիչ:

Կոտորակի գծից ներքև գրված թիվն անվանում են հայտարար:

922.

3/9, 2/3, 3/6, 2/4, 4/8, 4/6

925.

1)Որքան է քառակուսու մակերեսը:

6×6=36սմ քառ.

2)Որքան է քառակուսու մակերեսի 2/3 մասը:

(36:3)x2=24սմ քառ.

Որքան է խնձորի 4/6 մասի զանգվածը:

(24:6)x4=16կգ

927.

ա) (415:5)x2=166կգ

(480:6)x5=400դրամ

բ) (18:3)x2=12ժ

(320:8)x6=240լ

գ) (510:17)x2=60մ քառ.

(480:16)x5=150կմ

Дорога из желтого кирпича. Элли в удивительной стране жевунов

Работа над текстом.

Каким  Элли  с Тотошкой  увидели Страну жевунов, опишите ее.

Что необычного было в этой чудесной стране?

В этой чудесной стране  разговаривают звери и птицы. Тотошка там тоже мог говорить.

Кого встретили Элли с Тотошкой ?

Элли с Тотошкой встеретили волшебницу Виллину и  маленьких забавных, человечков – жевунов, челюсти которых беспрестанно двигались.

С какой целью друзья  отправились в Изумрудный город?

чтобы разыскать три существа, исполнить их заветные желания и после чего волшебник Изумрудного города поможет их вернуться в свою страну.

Для чего герои сказки стремились к Великому Гудвину

Герои сказки стремились к Великому Гудвину для помощи вернуться домой.

На что они надеялись?

 надеялись, что  Элли останется и станеи их доброй феей. Элли с Татошкой надеялись вернутся домой.

Какая подсказка должна была вести Элли к Изумрудному городу?

Дорога в Изумрудный город вымощена жёлтым кирпичом.

Что помогло Элли преодолеть длинный путь к Изумрудному городу?

Элли помогли сербренные башмачки злой Гингемы, в которых заключена волшебная сила. Гингема надевала их только в самых важных случаях.

Как встречали Элли и Тотошку жители Страны жевунов?

Жители Страны жевунов встретили Элли как королеву и попросили участвовать в торжественном пире.

Каких животных не было в Стране Гудвина?

В стране Гудвина совсем не было собак.

Какой путь предстояло пройти Элли до Изумрудного города?

Тебе придётся переходить через тёмные леса и переправляться через быстрые глубокие реки

Օշինդր

Օշինդրի ցողունը ճյուղավորվող է, կանգուն կամ վեր բարձրացող, բարձրությունը՝ 20-150 սմ, թեթևակի թավոտ, ստորին մասում՝ փայտացած։ Ցողունները և տերևները գորշ արծաթավուն են և ծածկված են մանր մազմզուկներով։ Տերևները կրկնակի, եռակի փետրաբաժան են, արծաթավուն։ Ցողունի վերին մասի տերևները մանր են, հերթադիր, կանաչավուն, արմատամերձերը՝ ավելի խոշոր, մոխրագույն։

Ծաղկաբույլը ողկուզանման է կամ հուրանանման, ծաղիկները՝ երկսեռ, մանր, դեղնավուն կամ կարմրավուն՝ փոքրիկ զամբյուղներում։ Ծաղկում է հունիս-հոկտեմբերին։ Պտուղը սերմիկ է։ Օշինդրի մեկ բույսը կարող է տալ 100 հազար (երբեմն՝ 150 000) սերմ։ Օշինդրն ունի յուրահատուկ սուր հոտ և դառը համ։ Օշինդրը համարվում է երկրագնդի ֆլորայի ամենադառը բույսերից մեկը։

Կիրառություն

Պատրաստուկները (մզվածք, թուրմ) օգտագործում են որպես ախորժաբեր և մարսողությունը կարգավորող, ճիճվամուղ միջոց՝ ստամոքսաղիքային համակարգի հիվանդությունների, նաև պոդագրայի, ֆուրունկուլի ժամանակ։ Հայկական օշինդրից պատրաստում են ավելներ։

Դեղաբույսը ցրտադիմացկուն է, չորակայուն, լուսասեր, պտղակալում է կանոնավոր։

Բժշկության մեջ

Բուժման նպատակով օգտագործում են բույսի տերևները և ծաղկակիր գլխամասերը։ Տերևները մթերում են մինչև բույսի ծաղկելը, իսկ ծաղկաբույլերը` մինչև ծաղիկների բացվելը

Կային  երկու պահապաններ,   նրանք  հսկում    էին  արևը   և   լուսինը,    լավայից  ու  քարից   սարքած  չարագործից,  քանի  որ  պահապնները արդեն  ծեր  եին,  նրանց  փոխարինեցին  նրանց   աշակերտները,  բայց որ նրանք  սովոր  չեին  չարագործը  ուրախանում  էր,  որ նրանց փոխարինում  էին։  Չարը  եկավ և  վերձրեց  արևն ու լուսինը,  իսկ  պահապանները    ոչինչ չկարողացան անել  և տիրեց խավարը:

Վարժ.843

1/9 1/3 1/6 1/4 1/8 1/6

Վարժ.844

8-ի 1/2-ը = 4

8-ի 1/4 = 2

Վարժ.847

ա)

1սմ – մետերով 1/100

1դմ – մետերով 1/10

1մ – կիլոմերով 1/1000

1մմ – սանտիմետրերով 1/10

բ)

1կմ – տոննայով 1/1000

1ց – տոննայով 1/100

1կմ – ցենտերով 1/100

1գ – կիլոգրամով 1/1000

գ)

1ժ – օրով 1/24

1ր ժամով 1/60

1վ – րոպեով 1/60

1տարին – դարով 1/100

ՊԱՐԱՐՏԱՆՅՈՒԹԵՐԻ ՏԵՍԱԿՆԵՐԸ ԵՎ ՆՐԱՆՑ ԴԵՐԸ

Մշակաբույսերից կայուն և բարձր բերք ստանալու համար կարևորագույն նշանակություն ունի պարարտանյութերի ճիշտ կիրառումը: Դրա համար հաշվի է առնվում մշակաբույսի պահանջը սննդանյութերի նկատմամբ, հողի և օգտագործվող պարարտանյութերի հատկությունները: 

Գոմաղբ` հիմնական օրգանական պարարտանյութն է, որից ստանում են, կոմպոստներ, կենսահումուս: Գոմաղբը իր մեջ պարունակում է բույսերի սննդառության համար անհրաժեշտ բոլոր տարրերը: Գոմաղբով պարարտացված դաշտերում բարելավում է հողի միկրոֆլորան, բարձրանում է ոչ միայն տվյալ տարվա բերքը, այլև լավ պայմաններն են ստեղծվում հաջորդ տարիների ցանված բույսերի համար: Գոմաղբը դարսելուց առաջ հատակին պետք է փռել 20-25 սմ շերտով տորֆ կամ մանրացված ծղոտ: Այս ձևով պատրաստված գոմաղբի կույտը  հարկավոր է ծածկել տորֆով կամ ծղոտով ապա հողով և պահել մինչև հասունանալը: Գոմաղբը համարվում է հասունացած, երբ նրա մեջ  կերի կոշտ մնացորդներ քայքայված են, իսկ գոմաղբը մուգ գորշ գույն է ստանում:
Գոմաղբակույտում հասունացած գոմաղբը դաշտ են տեղափոխում աշնանը կամ գարնան խոր վարի ժամանակ, հավասարապես ցրում են դաշտի մակերեսին և նույն օրը վարածածկում: Գոմաղբի պարարտացման նորման կախված է հողի կառուցվածքից և մշակվող բույսի առանձնահատկություններից:

Հարցեր

1. Ի՞նչ է պարարտանյութը:
2. Պարարտանյութեր են կոչվում այն նյութերը, որոնք բարելավում են հողի հատկությունները և բույսերի սննդառության պայմանները: 
3. Թվարկե՞ք  պարարտանյութերի տեսակները, ի՞նչ կարող եք ավելացնել:
4. Պարարտանյութերը ըստ տեսակի բաժանվում են երեք հիմնական խմբերի:
   1.  Օրգանական` գոմաղբ:

   2. Հանքային:

   3. Բակտերիոլոգիական:

5. Ի՞նչ ազդեցություն է ունենում պարարտանյութը բույսերի վրա:
6. Դրանց չափավոր և ճիշտ օգտագործելու դեպքում բարելավում է բուսական մթերքների որակը, նրանցում ավելանում է սպիտակուցների, օսլայի, շաքարի, ճարպերի, մոխրային ու արոմատիկ նյութերի քանակը: