Էկոտուր-2025

Ուղղորդող հարցեր.

Մարդկությանը հուզող ինչպիսի՞ էկոլոգիական հիմնախնդիրներ գիտեք,թվարկեք…
Մարդկությանը հուզող էկոլոգիական խնդիրներն են՝

Կլիմայական փոփոխություններ
Օդի և ջրի աղտոտում
Օզոնային շերտի բարակում
Անտառահատում
Կենսաբազմազանության կորստ
Աղբի, հատկապես պլաստիկի, կուտակում
Հողերի դեգրադացում
Մաքուր ջրի պակաս
Ցանկացած մեկը կարող է լուրջ հետևանքներ ունենալ մարդու կյանքի վրա։

Ի՞նչ կարծիք ունեք կենսական միջավայրի մասին
Կենսական միջավայրը շատ կարևոր է մարդու, կենդանիների և բույսերի գոյության համար։ Դա այն տարածքն է, որտեղ մենք ապրում ենք, շնչում, սնվում և զարգանում։ Եթե միջավայրը մաքուր ու առողջ է, ապա մեր առողջությունն էլ պահպանվում է։ Բայց եթե այն աղտոտվում է, դա վնասում է ինչպես բնությանը, այնպես էլ մարդկանց։

Որո՞նք են առողջ ապրելակերպի սկզբունքները
Առողջ սնունդ
Կանոնավոր ֆիզիկական ակտիվություն
Բավարար քուն
Վատ սովորություններից խուսափում (ծխախոտ, ալկոհոլ և այլն)
Ջրի բավարար օգտագործում
Անձնական հիգիենա
Սթրեսի կառավարում
Բնության հետ ներդաշնակ կյանք
Այս սկզբունքները օգնում են պահպանել մարմնի և հոգու առողջությունը։

Ինչպիսի՞ թունավոր նյութեր կան օդում, հողում և ջրում
Օդում՝

Ծծմբի երկօքսիդ (SO₂)
Ածխածնի մոնօքսիդ (CO)
Ազոտի օքսիդներ (NOx)
Փոշիներ ու միկրոմասնիկներ
Մկնդեղի և կապարի գոլորշիներ
Հողում՝

Ծանր մետաղներ (կապար, սնդիկ, կադմիում)
Պեստիցիդներ ու թունաքիմիկատներ
Նավթամթերքներ
Պլաստիկ թափոններ
Ջրում՝

Սնդիկ
Նավթ և քիմիական թափոններ
Աղտոտված բակտերիաներ և վիրուսներ
Արդյունաբերական թափոններ
Բոլորն էլ վտանգ են ներկայացնում մարդու և բնության համար։

Ո՞րն է համարվում էկոլոգիապես մաքուր սնունդ
Սա սնունդ է, որը աճեցվել կամ պատրաստվել է առանց քիմիական պարարտանյութերի, թունաքիմիկատների, գենետիկորեն փոփոխված օրգանիզմների (ԳՄՕ) և վնասակար հավելումների։

Օրինակ՝ օրգանական բանջարեղեն, մրգեր, գյուղական բնական կաթ, ձու, մեղր և այլն։
Այն անվտանգ է առողջության համար և բարենպաստ է բնության հանդեպ։

Որո՞նք են սննդանյութերի օրգանոլեպտիկ հատկությունները
Սննդանյութերի օրգանոլեպտիկ հատկություններն են՝

Համ
Հոտ
Գույն
Համադրություն (կոնսիստենցիա)
Արտաքին տեսք
Սրանք այն հատկություններն են, որոնք մարդը ընկալում է զգայարանների միջոցով՝ ուտելուց առաջ կամ ընթացքում։

Ի՞նչ է <<նիտրատային աղետը>>
«Նիտրատային աղետը» կոչվում է մարդկանց կամ կենդանիների առողջության վրա նիտրատներով աղտոտված սննդի կամ ջրի վնասակար ազդեցությունը։

Նիտրատները կուտակվում են հիմնականում բանջարեղենում (օրինակ՝ վարունգ, լոլիկ, սպանախ)։ Դրանք մեծ քանակով կարող են առաջացնել թունավորում, մարսողական խանգարումներ և նույնիսկ վնասել ներքին օրգանները։

Ո՞րն է համարվում մաքուր խմելու ջուր
Ջուր խմելու է, եթե գույնը թափանցիկ է, հոտ չի գալիս, քաղցրահամ է այսինքն պարունակում է կալիումական և նատրիումական հանքային աղեր:

Որո՞նք են ջրի աղտոտման տեսակները:

Թեման՝ <<Հալոգեններ>>

F — Ֆտոր
Cl — Քլոր
Br — Բրոմ
I — Յոդ

N = A — Z = 35 — 17 = 18n
Z = +17

Ուղղորդող հարցեր.
*1-   Ինչո՞ւ  են 7- րդ  խմբի  գլխավոր  ենթախմբի  տարրերին   անվանում «հալոգեններ»,  ո՞ր  տարրերն  են  դրանք,  բնութագրեք  այդ տարրերը. գրեք նրանց ատոմների   բաղադրությունը  և էլեկտրոնային, թաղանթի կառուցնածքը
Հալոգենների ատոմներին միայն մեկ էլեկտրոն է պակասում` համապատասխան պարբերությունը եզրափակող իներտ գազի ատոմի ns2np6 էլեկտրոնային կառուցվածքը ստանալու համար: Քիմիական միացություն առաջացնելիս հալոգենների ատոմներն ընդունակ են հեշտությամբ միացնելու մեկ էլեկտրոն, և այդ պատճառով հալոգենների ատոմների առավել բնութագրական օքսիդացման աստիճանը  –1 է: Մասնավորապես մետաղի հետ փոխազդելիս հալոգենի ատոմը նրանից մեկ էլեկտրոն է վերցնում և փոխարկվում –1 լիցքով իոնի: Հալոգենի և մետաղի ատոմների միջև ծագում է իոնային կապ, և առաջանում է աղ: Այստեղից էլ ծագել է ենթախմբի «հալոգեններ» ընդհանուր անվանումը` «աղածիններ»։
F — Ֆտոր — 2s22p5
Cl — Քլոր — 3s23p5
Br — Բրոմ — 3d104s24p5
I — Յոդ — 4d104s2p5

 *2- Հալոգենները  ինչպիսի՞ միացությունների  ձևով  են   տարածված  բնության   մեջ,  գրեք օրինակներ…
Ֆտորը բնության մեջ լայնորեն տարածված է շրջակա միջավայրի բոլոր բաղադրիչներով՝ օդում, հողում, ապարաներում, ջրում և բույսերում։ Ֆտոր պարունակող հանքանյութերն են ֆտորապատիտները` Ca3(PO4)2⋅CaF2 և պլավիկյան սպաթը` CaF2:
Քլորը բնության մեջ տարածված է ծովային ջրերում և հանքանյութերում ինչպիսին են՝ հալիտը (քարաղ)՝ NaCI, սիլվինը` KCI, սիլվինիտը` NaCI⋅KCI, կառնալիտը՝ NaCl⋅MgCl2⋅6H2O:
Բրոմը և յոդը սեփական հանքանյութեր չեն առաջացնում: Քլորի հանքանյութերը պարունակում են քիչ քանակներով բրոմ և յոդ: Այդ տարրերի աղբյուրներ են որոշ «դառը» լճեր, օրինակ` Ղրիմի աղային լիճը և Կասպից ծովի Կարա Բողազ Գյոլ ծոցը:
Յոդի միացություններ առկա են նաև նավթահորային ջրերում և ծովային ջրիմուռներում:

*3-  Թվարկեք հալոգեն  պարզ  նյութերի  ֆիզիկաքիմիական  հատկությունները
Հալոգենները ունեն ցածր հալման և եռման ջերմաստիճան, բարձր էլեկտրաբացասականություն և քիչ լուծվող ջրում։

*4-  Ինչո՞ւ են հալոգենները համարվում կենսական տարրեր, թվարկեք հալոգենների միացությունների դերը մարդու օրգանիզմում….
Մարդու օրգանիզմում Ֆտորը կուտակված է ոսկոռներում ու ատամի արծնում (էմալում)։
Օրգանական միածությունների տեսքով՝ յոդը նույնպես արկա է կենդանի օրգանիզմներում։ Թեև մարդու օրգանիզմում յոդի քանակությունը մեծ չէ, սակայն այդ տարը կարևոր դեր ունի նյութափոխանակության գործոն։ Յոդ հիմնականում արտադրվում է վահանաձև գեղձում։
Նատրիում բրոմիդը, որը կենցաղում հաջախ սխալմամբ բրոմ են անվանում, բժշկության մեջ օգտագործվում է որպես նյարդային համակարգը հանգստացնող միջոց։ Յոդի թուրմը (սպիրտային լուծույթը) նույնպես կիրարվում է բժշկության մեջ՝ վերգերն ախտահանելու նպատակով։
Նատրիումի քլորիդն առկա է արյան և կենսաբանական մյուս հեղուկների բաղադրությունում։


*5 — Ինչպիսի՞  վալենտականություն  և   օքսիդացման աստիճան  է   ցուցաբերում  քլորը  միացություններում,  գրեք  օրինակներ…
Վալենտականություն՝ -1
Օքսիդացման աստիճան՝ +1, +3, +4


*6-  Որտե՞ղ  են  կիրառում   քլորը   և  նրա  միացությունները
Հալոգեներն ու դրանց միացություններն տնտեսության մեջ լայն կիրառություն ունեն։ Ամենաշատը կիրառվում են քլորն ու իր միացությունները, հատկապես՝ աղաթթուն ու նյատրիումի քլորիդը (կերակրի աղը)։
Նյատրումի քլորին օգտագործվում է արդյունաբերության մեջ՝ սոդայի, քլորաջրածնի, քլորի, նյատրիումի հիդրօքսիդի, մետաղական նյատրիումի, ջրածնի ու բազմաթիվ այլ նյութերի ստացման նպատակով։

*7-  Որտե՞ղ  են  կիրառում   աղաթթուն  և  նրա  աղերը, ի՞նչ  է  ժավելաջուրը…,  ի՞նչ  է   քլորակիրը…
Աղաթթուն կիռարվում է՝ զոդման և մետաղների մակերևույթի գալվանապատման գործում, աղերի, կաուչուկի, պլաստմասսաների, դեղանյութերի և ներկերի ստացման համար։
Քլորը նյատրիումի հիդրօքսիդի հետ փոխազդելիս ստացվում է ժավելաջուր (սպիտակեցնող հեղուկ)՝ NaOCl, որը կիրառվում է կեցաղում։ Որպես ախտահանող նյութ՝ օգտագործվում է նև քլորակիրը՝ Ca(Cl)OCl:


*8-  Կարելի՞ է  խմելու   ջուրը   ախտահանել  քլորով, պատասխանը  հիմնավորեք…
Լույսի ազդեցությամբ ջիր հետ փոխազդելիս քլորն առաջացնում է ատոմային (ակտիվ) թթվածին (Օ), որը վարազերծում է ջուրն ու մեծաթիվ նյութեր գունազրկում։


*9- Աղաթթվի  ո՞ր  աղի  0.9%-֊անոց  ջրային  լուծույթն  է  կոչվում «ֆիզիոլոգիական լուծույթ»:  Կատարեք հաշվարկ. 1 կգ   ֆիզիոլոգիական  լուծույթ  պատրաստելու  համար քանի՞ գրամ  աղ  և  ջուր  պետք  է  վերցնել:
NaCl-ի 0.9%-անոց ջրային լուծույթը կոչվում է «ֆիզիոլոգիական լուծույթ»:
1 կգ ֆիզիոլոգիական լուծույթ ստանալու համար պետք է՝ 9գ աղ և 991գ ջուր։

ջուր համար մեկ նյութ

Ջուրը շատ հաճախ անվանվում է «համար մեկ նյութ» աշխարհում, քանի որ այն ունի մի շարք եզակի հատկություններ, որոնք կենսական նշանակություն ունեն կյանքի համար։ Ահա մի քանի պատճառ, թե ինչու ջուրը այդքան կարևոր է՝

1. Կյանքի հիմքն է

  • Բոլոր կենդանի օրգանիզմների (մարդ, բույս, կենդանի, բակտերիա) գոյության համար ջուրը անհրաժեշտ է։
  • Մարդու մարմնի միջինը մոտ 60% ջուր է։

2. Հակասական ու եզակի հատկություններ ունի

  • Ջուրը սառչելիս ընդլայնվում է՝ սառույցը լողում է ջրի վրա։ Սա շատ կարևոր է, օրինակ՝ լճերի ու օվկիանոսների կենդանության պահպանման համար ձմռանը։
  • Այն ունի շատ բարձր ջերմունակություն՝ ջուրը կարող է կլանել շատ ջերմություն առանց ջերմաստիճանի կտրուկ փոփոխության։ Սա օգնում է կլիմայի կայունությանը։

3. Հիանալի լուծիչ է

  • Ջուրը կոչվում է «համընդհանուր լուծիչ» (universal solvent), քանի որ շատ նյութեր կարող են լուծվել ջրում՝ իոններ, մոլեկուլներ։ Դա հնարավորություն է տալիս կենսաքիմիական ռեակցիաները հեշտությամբ անցկացնել բջիջներում։

4. Ջուրը կենսաբանական համակարգերում ակտիվ դեր ունի

  • Այն մասնակցում է մետաբոլիզմի գործընթացներում, օրինակ՝ հիդրոլիզի։
  • Օգնում է նյութափոխանակությանը, թթվածնի ու սննդանյութերի տեղափոխմանը։

5. Բնության մեջ միշտ շրջանառվում է

  • Ջրի շրջանառությունը (անձրև, գոլորշիացում, հոսք) օգնում է մաքրել շրջակա միջավայրը, ապահովել մաքրություն ու վերականգնում։

Այս ամենը միասին ջուրը դարձնում է միակ և անփոխարինելի նյութ՝ առանց որի կյանքը անիմաստ կլիներ։