Գրականություն
Կամուրջ
Ես սառն էի և ամուր էի, ես կամուրջ էի, ես պառկած էի անդնդի վրա: Այս կողմում ոտքերիս մատները մտան հողի մեջ, իսկ այն կողմում՝ ձեռքերս: Ես ատամներս խրեցի կավահողի մեջ: Իմ սերթուկի փեշերը ճոճվում են կողքից: Ներքևում աղմկում է առվակը, որի մեջ կան կարմրախայտեր: Ոչ մի ճանապարհորդ չի մագլցել այս բարձունքը, կամուրջը դեռ նշված չէ քարտեզների վրա: Ամեն կամուրջ քանի դեռ չի փլվել, եթե այն կառուցված է, չի դադարում կամուրջ լինելուց:
Դա պատահեց երեկոյան. չգիտեմ, առաջին երեկոն էր, թե հազարերորդ երեկոն. իմ մտքերը միշտ ցաքուցրիվ էին և պտտվում էին: Մի երեկո աղբյուրը կչկչաց ավելի խուլ, և ես լսեցի մարդկային քայլերի ձայնը: Դեպի ինձ, դեպի ինձ… Բացվիր կամուրջ, ծառայիր, առանց բազրիքների գերան, պահիր նրան, ով վստահել է քեզ: Մեղմիր նրա քայլվածքի անվստահությունը, բայց եթե նա հանկարծ ճոճվի, ցույց տուր նրան, թե ինչի ես ընդունակ, և որպես լեռնային աստված, նետիր նրան այս կողմ:
Նա մոտեցավ ինձ, հարվածեց իր ձեռնափայտի մետաղի ծայրով, հետո հավաքեց դրանով իմ սերթուկի փեշերը: Նա խրեց մետաղե ծայրը իմ խառնված մազերի մեջ և երկար ժամանակ չէր հանում այդտեղից, հավանաբար վայրենաբար այս ու այն կողմ նայելով: Իսկ հետո,- ես երազանքներում հետևում էի նրան դեպի լեռներն ու հեռուները,- նա երկու ոտքով ցատկեց իմ մարմնի մեջտեղը: Ես ջղաձգվեցի սաստիկ ցավից, բոլորովին անտեղյակ: Ո՞վ էր դա: Երեխա՞: Տեսի՞լք: Ավազա՞կ մեծ ճամփից: Ինքնասպա՞ն: Գայթակղեցնո՞ղ: Ավերո՞ղ: Ես սկսեցի շրջվել, որպեսզի տեսնեմ նրան… Կամուրջը շուռ է գալիս: Չհասցրի շուռ գալ, երբ փլվեցի: Ես փլվեցի և պատառոտվեցի և ծակծվեցի քարաբեկորներով, որոնք ինչպես միշտ ինձ էին նայում խաղացող ջրից:
1.
Էրնեկ ես անո´ր կու տամ,
որ առեր իւր եարն է փախեր,
Ոնց որ ըզկամուրջն անցեր,
ջուրն ելեր, զկամուրջն է տարեր.
Ձընիկ – եղեմնիկ եկեր,
զոտվընուն հետքն է կորուսեր.
Առեր, ի պաղչան մըտեր,
ցորեկով զդընչիկն է պագեր:
Էրնեկ ես անո՛ր կու տամ,
Որ առաւ իր եարը ու փախաւ,
Ինչպէս կամուրջը անցաւ,
Ջուրին մէջ ինկաւ, կամուրջն ալ տարաւ։
Ձիւնիկ – եղեամիկ եկաւ,
Խոտերուն վրայի հետքերը կորցան։
Առաւ, ու փախստական մտաւ,
Ցորեկով շրթունքին համբոյր տուաւ։
15.
Ես աչք ու դու լոյս, հոգի,
առանց լո´յս` աչքըն խաւարի.
Ես ձուկ ու դու ջուր, հոգի,
առանց ջո´ւր` ձուկըն մեռանի.
Երբ զձուկն ի ջրէն հանեն
ւ’ի այլ ջուր ձըգեն, նայ ապրի,
Երբ զիս ի քենէ զատեն,
քան զմեռնելն այլ ճար չի լինի:
Ես աչք ու դուն լոյս, հոգի,
Առանց լո´յս՝ աչքս խաւարի։
Ես ձուկ ու դուն ջուր, հոգի,
Առանց ջո´ւր՝ ձուկս մեռանի։
Երբ զձուկն ի ջուրէն հանեն,
Ու յայլ ջուր ձգեն, նայ ապրի,
Երբ զիս ի քէնէ զատեն,
Քան զմեռնելն՝ այլ ճար չի լինի։
22.
Երթա´մ, չի կենա´մ ի հոս,
ուր երթամ, հոն ա´լ չի կենամ.
Երթամ քանց Հոռոմն ի վար,
վըտարի´մ, այլ իսկի չի գամ.
Թէ գան զիմ տեղըն ասեն,
նայ, հեռու եմ, ա´յլ հեռանամ.
Թէ գան ու զքո տեղն ասեն,
նայ, զինճիլն եմ, կըտրեմ ու գամ:
Երթա´մ, չի կենա´մ հոս,
Ուր երթամ, հոն ա´լ չի կենամ։
Երթամ քանց Հոռոմէն վար,
Վտարի´մ, այլ իսկի չի գամ։
Թէ գան զիմ տեղս ասեն,
Նայ, հեռու եմ, ա´լ հեռանամ։
Թէ գան ու զքու տեղդ ասեն,
Նայ, զինճիլն եմ, կըտրեմ ու գամ։
Ներկայացրել եմ.
Կարդացել եմ.
Դանիել Վարուժան Մեծարենցի բանաստեղծություններում բնությունը հանդես է գալիս որպես մարդկային զգացմունքների արտահայտիչ։ Ծառերը, քամին, լույսն ու գիշերը նրա գործերում պատկերում են սեր, կարոտ և երջանկություն՝ միաձուլվելով մարդու ներաշխարհի հետ։ Մեծարենցի ոճը մեղեդային է ու նուրբ, որտեղ բնությունը և մարդը դառնում են մեկ ամբողջական, արտացոլելով կյանքի գեղեցկությունն ու հուզականությունը։
Մեծարենցի զգացմունքների հայելի
Դանիել Վարուժան Մեծարենցի բանաստեղծություններում բնությունը վերածվում է մարդկային զգացմունքների արտահայտչի։ Նրա տողերում ծառերի շվաքը, գիշերային երկինքը կամ զեփյուռը միմիայն բնության պատկերներ չեն․ դրանք սիրո, կարոտի ու կյանքի խորհրդանիշեր են։ Բնությունն ու մարդը Մեծարենցի աշխարհում միաձուլվում են՝ ստեղծելով մի պատկեր, որտեղ յուրաքանչյուր ծաղիկ կամ ամպ դառնում է ներաշխարհի արտացոլանք։ Մեծարենցի ոճը մեղեդային է ու հուզական, իսկ բնության միջոցով արտահայտվող զգացմունքները՝ նուրբ ու անմոռանալի։ Նրա գործերը ներշնչում են տեսնել բնության և մարդու անքակտելի կապը։
Դանիել Վարուժան Մեծարենցի բանաստեղծություններում օգտագործվում են տարբեր պատկերավորման և արտահայտչական միջողներ, որոնք խթանում են զգացմունքային ընկալումը։
Պատկերավորման միջողներ.
Արտահայտչական միջողներ.
Սովորել եմ.
Դանիել Վարուժան Մեծարենցը (Դանիել Մադաթյան) ծնվել է 1886 թ. Կեբուսակ գյուղում՝ Արեւմտյան Հայաստանում։ Կրթություն ստացել է Կոստանդնուպոլսի Պերպերյան վարժարանում, ապա Վենետիկի Մուրադ-Ռաֆայելյան վարժարանում և Գենտի համալսարանում՝ Բելգիայում։Նա իր կարճ կյանքի ընթացքում ստեղծել է նուրբ և ռոմանտիկ բանաստեղծություններ՝ փառաբանելով բնությունը և կյանքը։ Մեծարենցը մահացավ 1911 թ., 25 տարեկանում՝ թոքախտից։
Գրականություն
Նախապատրաստում պոեզիայի ստուգատեսի (ով ինչ հիշեց)
Վանո Սիրադեղյանի «Սիրելու տարիք» պատմվածքի շուրջ քննարկում։
Կարդա Հրանտ Մաթևոսյանի «Կանաչ դաշտը» պատմվածքը.
Համտեսում ենք համաշխարհային գրականություն
Կարդա Անտոն Չեխովի «Չինովնիկի մահը» պատմվածքը։
Առաջադրանքներ նախատեսված 9-րդ դասարանի սովորողների համար
Ընթերցե՛ք հետևյալ թեման՝ «Հայոց թագավորության հռչակումը Կիլիկիայում: Լևոն 1-ին Մեծագործ»
Պատասխանե՛ք հետևյալ հարցերին
Լևոն Ա Մեծագործը Կիլիկյան Հայաստանի առաջին թագավորն էր: Լևոն Ա-ն հայտնի է որպես հմուտ դիվանագետ ու պետական գործիչ:
Նա թագավոր է հռչակվել է 1198 թվականին:
Լևոն Ա-ի թագավորությունը ճանաչել են Հռոմեական կայսրություն և Բյուզանդիան։
Նա կառուցում էր ռազմական և առևտրային նավատորմեր։
Լևոն Ա-ն դիվանագիտական հարաբերություններ ուներ եվրոպական պետությունների, հատկապես Հռոմի հետ։ Նա ստացել է Հռոմի պապի ու գերմանական կայսրի աջակցությունը թագադրման համար։ Նա եվրոպացի առևտրականներին տվել է արտոնություններ՝ խթանելով քաղաքական և տնտեսական կապերը։
Նա դիվանագիտական կապեր էր հաստատել Հռոմի պապի և Սրբազան Հռոմեական կայսրության հետ՝ թագավորության ճանաչման ու ամրապնդման համար։ Նա համագործակցում էր խաչակիր պետությունների հետ՝ տարածաշրջանում իր դիրքն ամրացնելու նպատակով։
Առաջին քայլը դա Հռոմի պապի և գերմանական կայսրի հետ աջակցությունն էր՝ բարձրացնելով երկրի հեղինակությունը։
Երկրորդ քայլն էր ուժեղ զինված ուժերի և տնտեսություն զարգացումը, որը ապահովում էր երկրի կայունությունը։
Հայոց պատմություն 7, էջեր 120-122
Առաջադրանքներ նախատեսված 9-րդ դասարանի սովորողների համար
Ընթերցե՛ք հետևյալ թեման՝ «Հայկական մշակույթը 10-14-րդ դարերում. Կրթական համակարգը»
Պատասխանե՛ք հետևյալ հարցերին
X–XIV դարերում հայ մշակույթի զարգացման համար ստեղծվել էին մի շարք բարենպաստ պայմաններ, թեև որոշ ժամանակաշրջաններում նաև բարդություններ կային։
Քերականություն,տրամաբանություն,ճարտասանություն,թվաբանություն,երկրաչափություն, աստղագիտություն, երաժշտություն։
Գործել են վանքերի մոտ՝ որպես հոգևոր և կրթական կենտրոններ։
Սահակ Պարթև , Գևորգ Մերկվիցի, Հովհաննես Երզնկացի , Վարդան Այգեկցի
Ի՞նչ նշանավոր հայկական համալսարաններ կային զարգացած միջնադարում։
Զարգացած միջնադարում (մոտավորապես 10–14-րդ դարեր) Հայաստանում և Կիլիկիայում գործել են մի քանի նշանավոր համալսարաններ, որոնք կարևոր դեր են խաղացել հայ մշակույթի, կրթության և գիտության զարգացման մեջ։
Կիլիկիայի հայկական թագավորությունում (11–14-րդ դարեր) կրթությունն ու գիտությունը կարևոր տեղ էին գրավում։ Չնայած այստեղ համալսարաններ Գլաձորի կամ Տաթևի պես ձևավորված չէին, Կիլիկիայում գործել են մի շարք նշանավոր ուսումնագիտական կենտրոններ:
Հայոց պատմություն 7, էջեր 133-135
1. Ինչ գործոններ նպաստեցին հայ պստմագրության վերելքին։
Քրիստոնեության ընդունում
Հայոց գրերի ստեղծում
Պատմական իրադարձությունների առատություն
Եկեղեցու, վանքերի ու դպրոցների զարգացում
Մատենադարանների և մշակութային կենտրոնների ձևավորում:
2. Որոնք էին պատմագրության հիմնական ժանրերը։
Թվականագրություն (Քրոնիկոններ)
• Ընդհանուր պատմություններ
• Վարքագրություն (Սրբերի վարքեր)
• Եկեղեցական պատմություններ
• Վիմագրական արձանագրություններ
3. Ներկայացրեք զարգացած միջնադարի հայ պատմագրության հեղինակների և նրանց աշխատությունները՝ ըստ ժանրերի։
Թվականագրություններ – Մատթեոս Ուռհայեցի (Ժամանակագրություն), Ստեփանոս Օրբելյան (Սյունիքի պատմություն)
• Պատմություններ – Վարդան Արևելցի (Հատոր պատմություն), Սմբատ Գունդստաբլ (Խոստոմք պատմական)
• Վարքագրություններ – Կիրակոս Գանձակեցի
• Վիմագրություններ/եկեղեցական – Թովմա Մեծոփեցի, Մխիթար Այրիվանցի:
Մանվել Միրզոյան 